Zwerven in Frankrijk

Ik heb inmiddels behoorlijk wat ervaring opgedaan met zwerven in Frankrijk.
Tijd om er een pagina aan te wijden, voor hen die dat ook wel willen proberen maar wat onzeker zijn over het verloop van zulk een avontuur.

Context

Een stukje achtergrond voor degenen die op deze pagina geland zijn via een zoekmachine, en de rest van deze website niet gelezen hebben.

In 2014 liep ik van Nederland naar Santiago de Compostela in Spanje. Na mijn wandeling heb ik 2 maanden in Spanje gewoond en gewerkt, en vervolgens gedurende een jaar of 8 een min of meer zwervend bestaan geleid in Frankrijk. In die tijd heb ik geleerd dat Frankrijk een prima land is om in te zwerven; niet alleen vanwege de grootte, en dus de veelheid aan klimaten, landschappen en culturen, maar ook omdat Frankrijk redelijk goed zorgt voor mensen die niet zoeken naar een bestaan van huisje-boompje-beestje.

Hieronder volgen wat zaken die ik in de loop van de tijd geleerd heb, en die het leven van een zwerver in Frankrijk wat makkelijker en/of aangenamer kunnen maken. De volgorde van de tips is redelijk arbitrair, en ik probeer me te concentreren op die zaken die niet voor zich spreken, en die je niet binnen een week op eigen houtje kunt leren.

Uiteraard doe ik met onderstaande geen enkele belofte. Als één van de zaken die ik beschrijf aan jou geweigerd wordt, moet je dat niet met mij uitvechten. Ik beschrijf hieronder wat je zou kunnen proberen; mijn woorden geven jou geen rechten, en ik ben niet degene die de beslissingen neemt.
(En als zekerheid heel belangrijk voor je is, moet je misschien niet voor een zwervend bestaan kiezen.)

Paspoort of identiteitskaart

Ik raad je aan om, indien mogelijk, voor je vertrek je paspoort of identiteitskaart te verlengen. Een geldig paspoort of een geldige identiteitskaart maakt het leven in het buitenland een stuk makkelijker. En als je die vlak voor je vertrek verlengt, ook al is dat misschien nog helemaal niet nodig, gaat het langer mee.

In het verlengde hiervan raad ik je trouwens ook aan om een digitale kopie (foto, scan) te maken van zaken als je paspoort, rijbewijs, enzovoort, en die op te slaan op je telefoon of een usb-stick.
Als je niet alle schepen achter je verbrandt, maar contact houdt met familie en/of vrienden in Nederland (of elders), zorg dan dat die hier ook een kopie van hebben, zodat ze je die op kunnen sturen als dat nodig is (verlies, diefstal, brand, …).
Je kunt er natuurlijk ook voor kiezen jezelf al die documenten te mailen, zodat je ze altijd kunt terugvinden in je mailbox.

Om je paspoort te verlengen als je al in Frankrijk bent, kun je je wenden tot de ambassade.

Uitschrijven

Het kan een goed idee zijn voor of bij vertrek een (aangetekende) brief te sturen aan de belastingdienst en de gemeente waar je je laatste woonadres had, waarin je aangeeft dat je vertrekt met onbekende bestemming. Zo kun je bijvoorbeeld belastingplichtig zijn wanneer je een auto met buitenlands kenteken op je naam hebt, terwijl je nog in Nederland ingeschreven staat.
Ik raad een brief aan boven een bezoekje, om eindeloze discussies te voorkomen. De term ‘met onbekende bestemming’ past namelijk niet zo goed in het ‘gebaande paden’-systeem van de Nederlandse overheid.

Uiteraard schrijf je je pas uit nadat je je paspoort hebt verlengd.

Denk ook aan het opzeggen van zaken als je ziektekostenverzekering, zodat die kosten niet blijven oplopen tijdens je afwezigheid, en je bij een eventuele terugkeer met een torenhoge aanmaning begroet wordt.
Het opzeggen van je ziektekostenverzekering is trouwens niet eenvoudig, aangezien een ziektekostenverzekering in Nederland verplicht is, en een ziektekostenverzekeraar dus niet zal accepteren dat je opzegt zonder een nieuwe verzekeraar of een adres in het buitenland op te geven. Ook hier dus een brief, zonder retour-adres, om ze voor een voldongen feit te stellen.

Documenteer je verblijf

Soms zul je aan de autoriteiten moeten aantonen hoelang je al in Frankrijk bent. Vraag dus overal waar je enige tijd verblijft om een verklaring van je verblijf (justification de domicile of justification d’hébergement). Een simpele ondertekende en gedateerde verklaring is voldoende, en kan je een hoop ellende besparen.

Een voorbeeldje (kopieer, vervang, print, laat ondertekenen):

Attestation d'hébergement

Je soussigné(e) AAA, né(e) à BBB le CCC, domicilié(e) au DDD,
atteste que EEE, né(e) à FFF le GGG, de nationalité néerlandaise,
a été hébergé chez moi à titre gratuit du HHH au III.

Fait à JJJ le KKK

LLL

Vervang:
AAA: naam van degene die jou onderdak heeft gegeven
BBB: geboorteplaats van diegene
CCC: geboortedatum van diegene
DDD: adres van diegene
EEE: jouw naam
FFF: jouw geboorteplaats
GGG: jouw geboortedatum
HHH: begindatum onderdak
III: einddatum onderdak
JJJ: plaats waar de verklaring is opgemaakt
KKK: datum waarop de verklaring is opgemaakt
LLL: handtekening van degene die jou onderdak heeft gegeven

Resultaat:

Attestation d'hébergement

Je soussigné Jean-Pierre Dupont, né à Marseille le 1/2/1966, domicilié au
1 Rue Principale, 99000 Maville, atteste que Pietje Bell, né à Amsterdam, Pays-Bas
le 3/4/1985, de nationalité néerlandaise, a été hébergé chez moi à titre gratuit du
1/1/2017 au 1/4/2017.

Fait à Maville le 1/4/2017.

krabbelkrabbel

Het lijkt even wat werk, en het is allemaal papier in je rugzak, maar er komt een moment dat je het nodig hebt, en dan ben je blij dat je het hebt.

Bewaar ook al je telefoonrekeningen, bankafschriften, arbeidscontracten, etc. De meeste van deze zaken krijg je tegenwoordig elektronisch, dus het weegt niks.

En verder kan een weblog eventueel als aanvullend bewijs dienen. Uiteraard kan het blog niet het enige bewijs zijn, want dat zou je altijd en overal kunnen fabrieken. Maar ik weet uit ervaring dat als je een goed-gedocumenteerde periode hebt, dan een gat van 1 of 2 maanden, en dan weer een goed-gedocumenteerde periode, een weblog dat laatste duwtje kan zijn voor de autoriteiten om akkoord te gaan met dat wat je aanvraagt.
Ik had zelf 2 van dergelijke gaten in mijn documentatie bij de aanvraag van een uitkering, toen ik al een jaar of 6 in Frankrijk was, en moest aantonen dat ik al tenminste 5 jaar in Frankrijk was. Ik heb die gaten kunnen opvullen met dit weblog, waarop voor de betreffende perioden foto’s stonden van plaatsen in Frankrijk. Uiteraard zijn foto’s belangrijk, want er zijn niet heel veel Fransen die een Nederlands blog kunnen lezen, en ik ben er niet zeker van dat ze de moeite zullen willen nemen het blog door een vertaalmachine te halen.

Overnachten

Met een tentje

Wildkamperen is toegestaan in Frankrijk. Of eigenlijk is dat niet helemaal waar: wildkamperen (camping sauvage) is niet overal toegestaan, maar bivakkeren (bivouac) onder bepaalde voorwaarden wel.

Bivouac is het kamperen in een klein tentje (alleen bedoeld om in te slapen), met de bedoeling om 1 nacht door te brengen en vervolgens verder te reizen. Dit is toegestaan tussen 21h00 en 07h00, op publiek terrein, met uitzondering van de berm van wegen en dergelijke (maar dat lijkt me logisch). Plaatselijke verordeningen kunnen dit recht een beetje inperken, maar zelfs in grotere steden kun je altijd wel een park vinden waar je je tentje in een rustig hoekje kunt neerzetten.
Ruim wel op als je vertrekt, want het recht op bivakkeren geeft je niet het recht er een bende van te maken, en zelfs als ze jou niet meer kunnen opsporen om je een boete te geven, kun je nog wel de zaken verzieken voor de zwervers die na jou komen.

Een andere oplossing, met name op het platteland, is aan te kloppen bij boeren of mensen met een grote tuin, met de vraag of je je tentje bij hen mag opzetten. Als je geluk hebt, kan dit, behalve een slaapplaats, ook een maaltijd en/of een gezellige avond opleveren; dit uiteraard in ruil voor jouw interessante verhaal over het zwerversleven in het mooie en gastvrije Frankrijk.

En tot slot is er dan nog de gemeentelijke camping (camping municipal). Oorspronkelijk zijn dit hele eenvoudige, en dus goedkope campings. Helaas laten steeds meer van deze campings zich meeslepen in de concurrentiestrijd met commerciële campings, en willen ze ook 4 sterren, en een zwembad, en WiFi (waar je dus allemaal voor moet betalen, ook al gebruik je het niet), maar er zijn er nog waar je voor een euro of 3 je tent voor een nacht op mag zetten (en dus ook gebruik kunt maken van het toilet, de douche, en vaak ook wel een verdwaalde barbecue).

Zonder een tentje

Als je geen tentje hebt, en je wilt niet op straat of op een bankje in een park slapen, is er ‘de 115’ (‘le cent-quinze‘).

115 Is een landelijk gratis noodnummer dat je kunt bellen in geval van huisvestingsproblemen. Dit nummer wordt voornamelijk gebruikt door daklozen die op zoek zijn naar een slaapplaats, en de telefonisten kunnen een plaats voor je reserveren in een noodopvang. Het telefoonnummer is als noodnummer gelijkgesteld aan 112, dus je kunt het zelfs bellen als je geen SIM-kaart in je telefoon hebt.

Het verblijf in zo’n noodopvang is normaal gesproken voor 1 nacht, maar er is niets dat je ervan weerhoudt om de volgende dag weer te bellen om nog een nacht te reserveren. Als er geen plaats meer is in de noodopvang in de plaats waar je je op dat moment bevindt, loont het de moeite om de telefonist(e) te vragen of er een bed vrij is in de plaatsen rondom. Als je als vrouw de 115 belt, werkt men zelfs nog een stapje harder, en zul je eventueel zelfs door een medewerker met een auto naar de noodopvang in een andere plaats gebracht worden, om niet op straat te hoeven slapen.
Houd er wel rekening mee dat de telefonisten van de 115 (allemaal vrijwilligers) over het algemeen alleen Frans spreken; ze zijn echter wel gewend aan buitenlanders, dus je hoeft niet vloeiend Frans te spreken.
Als je geluk hebt, wordt er in de noodopvang ook (gratis) eten geserveerd, maar dat is lang niet altijd het geval. Douche en toilet zijn altijd aanwezig; als er geen eten geserveerd wordt, is er normaal gesproken wel een keukentje, of in ieder geval een magnetron; en soms is er zelfs een wasmachine. Soms zijn er begeleiders aanwezig, maar vaak zit je er alleen of, vaker, met 1 of meer andere daklozen. Soms heb je een eigen kamer(tje), soms slaap je op een slaapzaal.
Huisdieren zoals honden zijn over het algemeen niet toegestaan in de noodopvang.

In plaats van de 115 te bellen, kun je ook aankloppen bij Emmaüs-vestigingen; deze kunnen je 2 nachten onderdak bieden (mits er plaats is, uiteraard). Je krijgt dan normaal gesproken een eigen kamer, kunt gebruik maken van de douche en de wasmachine, en je eet mee met de mensen die er werken en wonen.
Als er plaats is, kun je ook langer blijven, maar dan wordt er van je verwacht dat je werkt. Meer hierover later, als ik het heb over geld verdienen.

Houd er rekening mee dat dit alles niet geldt in een stad als Parijs, waar zoveel daklozen zijn dat het voor instanties onmogelijk is hier met noodopvang tegenop te boksen. Je hebt de meeste kans op hulp in provinciesteden en de grotere plaatsen op het platteland.

Assistant(e) social(e)

Iets dat we in Nederland niet kennen, maar dat wat mij betreft vandaag nog ingevoerd moet worden, is de Assistant(e) social(e).
(De ‘e‘s tussen haakjes geven aan dat het een man of een vrouw kan zijn, maar dat had je waarschijnlijk wel begrepen.)

De Assistant(e) social(e) is de ingang naar alle sociale voorzieningen. Hoewel specialist op geen enkel terrein, heeft de Assistant(e) social(e) het antwoord op de eenvoudige vragen, en weet hij of zij de weg naar het vinden van antwoorden op de complexere vragen.

Om een voorbeeld te geven:
Ik leefde in mijn tentje, maar mijn tentje ging stuk; ik had geen enkel recht in Frankrijk: ik zwierf en had geen werk. Ik wende me tot de Assistente sociale in de plaats waar ik op dat moment verbleef, met de vraag waar ik onderdak kon vinden. Zij stelde me voor een aanvraag te doen bij de gemeentelijke kas voor geld om een nieuw tentje aan te schaffen. Dat geld kwam er.

Op het moment dat je geen oplossing meer ziet, of misschien al een beetje eerder, wend je je tot de Assistant(e) social(e).
Meld je op het gemeentehuis (‘la mairie‘) om hem of haar te vinden.
De Assistant(e) social(e) is er voor iedereen, en niet alleen voor daklozen.

Meer info op Wikipedia (in het Frans).

De Assistant(e) social(e) is in dienst van het departement, en werkt dus vooral op departementaal niveau. Een soortgelijke dienst op lokaal niveau is de CCAS (Centre communal d’action sociale); ook het contact met deze dienst loopt via het gemeentehuis.

Postadres

Iedereen die in Frankrijk verblijft, heeft recht op een postadres. Dit is ingesteld om sociale en maatschappelijke uitsluiting tegen te gaan; voor veel zaken, zoals bijvoorbeeld het aanvragen van een uitkering of het zoeken naar werk, heb je nou eenmaal een postadres nodig.

Als je geen vaste woon- of verblijfplaats hebt, meld je je op het gemeentehuis (‘la mairie‘) en vraag je om Domiciliation CCAS (Centres communaux d’action sociale). Je krijgt dan een gesprekje met een ambtenaar, er wordt een kopie gemaakt van je paspoort, je tekent een formulier, en vanaf dat moment mag je het adres van het gemeentehuis gebruiken als je postadres. Een kopie van dat formulier krijg je mee, en dat is je Justification de domicilie (Bewijs van keuze van adres); als iemand je vraagt om een bewijs van je adres, geef je ze hier een kopie van; overheidsorganisaties mogen dit bewijs niet weigeren, evenals banken, en commerciële organisaties (telefoonprovider bijvoorbeeld) zullen er over het algemeen ook genoegen mee nemen.

Soms word je doorverwezen naar een ander adres, bijvoorbeeld een stichting voor hulp aan daklozen die deze taak heeft overgenomen van de gemeente. En uiteraard mag je maar 1 Domiciliation CCAS tegelijk hebben.

Uiteraard is het wel handig om Domiciliation CCAS aan te vragen in een gemeente waar je met enige regelmaat langs kunt gaan om te kijken of er post voor je is; als je je post gedurende een bepaalde tijd niet ophaalt (vaak een maand, soms zelfs 2 weken), wordt-ie teruggestuurd naar de afzender, en dat kan als gevolg hebben dat belangrijke zaken geblokkeerd worden.

Het is bovendien goed om te weten dat je op dit adres alleen briefpost mag ontvangen; pakketten worden (uiteraard) niet geaccepteerd.

Ziekte(kosten)

Tuurlijk, als je met een gebroken nek wordt binnengereden op de afdeling Noodgevallen, is er geen ziekenhuis dat je zal weigeren omdat je niet verzekerd bent. Maar wat als je kiespijn hebt, of je oren wilt laten uitspuiten?

In dat geval zal de Franse staat graag je ziektekostenverzekering betalen, als je geen inkomen hebt.
WTF?!
Ja, serieus: als je geen inkomen hebt, betaalt de Franse staat je ziektekostenverzekering, die je recht geeft op alle zorg waar ieder mens aanspraak op zou moeten kunnen maken. Ik heb zelf een week in het ziekenhuis gelegen, en 30 behandelingen van een fysiotherapeut gehad, zonder dat dat me een cent gekost heeft.

Deze regeling heet AME (Aide médical de l’état). Je meldt je hiervoor bij de Assurance Maladie, die deel uitmaakt van de CAF (Caisse Allocations Familiale). Maar als je die niet weet te vinden, kun je ook langsgaan bij de Assistant(e) social(e).

Voorwaarde voor de eerste aanvraag is dat je sinds tenminste 3 maanden in hetzelfde departement verblijft; de regeling is nationaal, maar de uitvoering is uitbesteed aan de departementen. Hier komen je attestations d’hébergement dus van pas (zie hierboven, bij Bewijs van verblijf).
Na de eerste aanvraag kun je rondreizen zoveel je wilt; dit heeft geen gevolg voor de verlenging van je AME. Geef veranderingen in je postadres wel door aan de Assurance Maladie, en meld je voor de verlenging in het departement waar je je postadres hebt.
De AME is steeds 1 jaar geldig.

Uitkering

Nee, vergeet dat maar. Als Europeaan heb je het recht om vrij te reizen en te werken in Frankrijk, maar voor een uitkering zul je eerst moeten werken.

Om in aanmerking te komen voor de bijstand (RSA; Revenue de solidarité active) heb je een titre de séjour (een soort verblijfsvergunning) nodig, en die krijg je alleen als je betaald werk hebt (maar dan kom je automatisch niet in aanmerking voor de bijstand). Als je kunt aantonen dat je tenminste 5 jaar legaal in Frankrijk verblijft, heb je ook recht op de RSA.

Om in aanmerking te komen voor een WW-uitkering (chômage), moet je minstens 130 dagen of 910 uur (ongeveer 6 maanden) gewerkt hebben in de afgelopen 24 maanden (of 36 maanden als je ouder bent dan 53), en onvrijwillig werkeloos geworden zijn.

Werken

Goed, je hebt gekozen voor een zwervend bestaan. Maar dat wil nog niet zeggen dat je niet moet eten. En niet iedereen wil op straat bedelen (faire la manche); ikzelf ben er in ieder geval niet heel goed in.

Een algemene tip: zorg dat je een kopie van je CV bij je hebt, zeker als je CV de moeite waard is. Het kan zomaar zijn dat je die op een gegeven moment nodig hebt, en als je ‘m dan niet, zoals ik, uit je mailbox kunt pulken, maak je het jezelf erg moeilijk.

Pôle Emploi

Pôle Emploi is het Franse arbeidsbureau. En je mag er ongeveer net zoveel van verwachten als van het Nederlandse arbeidsbureau, oftewel niet veel meer dan niks.

Maar omdat het bij sommige sollicitaties een voordeel of zelfs vereist is om ingeschreven te zijn, raad ik je toch aan je in te schrijven als je ergens langere tijd verblijft. En ik zeg ‘als je ergens langere tijd verblijft’, omdat je je inschrijving weliswaar via internet kunt beginnen, maar die moet afronden met een afspraak op het arbeidsbureau, en die afspraak kon in mijn geval niet eerder dan ‘over 6 weken’.

Als je eenmaal ingeschreven bent, kun je verder alles (werk zoeken, je adres wijzigen) via de site.

Pôle Emploi heeft ook computers waar je gratis gebruik van mag maken, maar die geven alleen toegang tot de site van Pôle Emploi (om werk te zoeken of in te loggen op je account).

Tegen kost en inwoning

Er zijn diverse websites waar je werk kunt vinden tegen kost en inwoning. Ik ga ze hier niet noemen, want websites komen en gaan, maar een zoekopdracht in je favoriete zoekmachine moet wel een lijstje opleveren.

Ikzelf ben niet onverdeeld enthousiast over werken voor kost en inwoning; mijn ervaring is dat er mensen zijn die er geen enkel probleem mee hebben misbruik te maken van je afhankelijkheid. Ik ken echter ook mensen die er laaiend enthousiast over zijn, en alleen maar positieve ervaringen hebben. En eerlijk is eerlijk: als je goed terecht komt, is het een prachtige manier om iemand te helpen, om een regio te leren kennen, om je Frans te oefenen, enzovoort. Ondanks mijn eigen ervaringen raad ik je van harte aan dit in ieder geval een keer te proberen.

Seizoenswerk

Frankrijk is groot genoeg om het hele jaar door seizoenswerk te hebben: zonnebaden in de zomer, skiën in de winter, druiven plukken in de herfst, enzovoort.

Om van seizoenswerk naar seizoenswerk te reizen, is een auto wel enorm praktisch. Bovendien is onderdak niet altijd inbegrepen, dus een camper, caravan of (in de zomer) een tent kan van pas komen.

Gebruik het internet om seizoenswerk (travail saisonnier) te vinden.

Het arbeidsbureau (Pôle Emploi) organiseert soms ook wervingsdagen voor seizoenswerk, waar op 1 dag tientallen werkgevers in dezelfde of gerelateerde branches bij elkaar komen in een sport- of feestzaal, om zoveel mogelijk kandidaten te interviewen; zo zijn er in oktober de Forums d’hiver, voor werk in de skigebieden. Informeer bij Pôle Emploi, of zoek op internet.

Uitzendbureaus

Uiteraard kent ook Frankrijk uitzendbureaus (agences d’interim). Helaas is mijn ervaring dat die heel weinig zin hebben om je in te schrijven als je geen auto hebt. De 2 uitzendbureaus die me toch inschreven, gaven me sterk het gevoel dat ze dat deden omdat ze geen zin hadden in discussies, en hebben me nooit werk aangeboden.

Een bankrekening en een telefoonnummer (zie hieronder) zijn sowieso vereisten om je te kunnen inschrijven.

Emmaüs

In Nederland kennen we Emmaüs voornamelijk als tweedehandswinkels, maar Emmaüs is opgericht om daklozen aan werk te helpen door ze ‘afval’ te laten opknappen en doorverkopen; een mes dat aan 2 kanten snijdt: werk voor de daklozen, en goedkope tweedehands spullen voor mensen met weinig geld.

Zoals ik hierboven al schreef kun je bij Emmaüs een paar nachten onderdak krijgen, en jezelf en je kleren wassen. Je kunt er ook langer blijven (mits er plaats is), maar dan wordt je geacht te werken. Het werk dat je krijgt, is zoveel mogelijk toegespitst op je wensen en capaciteiten. In ruil krijg je een kamer, eten, en een paar tientjes zakgeld per week.

In principe kun je bij Emmaüs zo lang of zo kort blijven als je wilt; er is geen contract. Ik ken mensen die al 20 jaar van Emmaüs-vestiging naar Emmaüs-vestiging reizen; soms blijven ze een paar weken, soms een paar maanden of een jaar; ik ken ook mensen die al jaren op dezelfde vestiging (communauté) wonen, en daar waarschijnlijk nooit meer weggaan. Voor veel compagnons (Emmaüs-medewerkers) is Emmaüs een levensstijl, maar voor veel anderen is Emmaüs een manier om af en toe even wat geld te sparen, om vervolgens weer verder te zwerven.

Als een communauté geen plaats heeft voor je, is men altijd bereid om je te helpen een andere communauté te vinden waar wel plaats is. Zeker als je een rijbewijs hebt of kunt koken (voor een groep), is er altijd wel ergens plaats voor je.

Als je besluit te gaan zwerven in Frankrijk, raad ik je aan je zwerftocht te beginnen met een paar maanden bij een Emmaüs-communauté. Dat geeft je de 3 maanden in hetzelfde departement die nodig zijn om in aanmerking te komen voor de AME (zie hierboven, bij Ziekte(kosten)), recht op een bankrekening (zie hieronder, bij Bankrekening), tijd om je Frans te verbeteren, tijd om rustig in contact te komen met het daklozenbestaan in Frankrijk, tijd om wat geld te sparen, enzovoort.

Kijk op emmaus-france.org om een communauté te vinden.

En vergeet niet om een verklaring van je verblijf (attestation d’hébergement) te vragen wanneer je weer verdertrekt.

Kleine zelfstandige

Als je er de voorkeur aan geeft van klus naar klus te reizen, maar toch rechten wilt opbouwen — bijvoorbeeld om op een gegeven moment te naturaliseren tot Fransman/-vrouw — raad ik je aan je te registreren als micro-entrepreneur (micro-ondernemer). Dit is de eenvoudigste vorm van ondernemerschap in Frankrijk, met een minimale administratieplicht.
De inschrijving is gratis, maar je moet wel verplicht een cursus van 4 dagen doen (regelgeving en administratie) die een euro of 200 kost. Je draagt belasting en sociale lasten af naar ratio van je verdiensten (op het moment dat ik dit tik in totaal zo’n 22-23%), dus als je niets verdient, heb je er verder ook geen kosten aan (buiten de verplichte ziektekostenverzekering van 40-70€ per maand).

Wend je tot de Kamer van Koophandel (Chambre de Commerce of Chambre de Métiers) voor meer info.

Bankrekening

Hier hebben we een mooi dilemma.
Om betaald werk te zoeken, heb je een bankrekening nodig, waarop een toekomstig salaris gestort zou kunnen worden; geen uitzendbureau zal je inschrijven als je geen bankrekening hebt.
Maar om een bankrekening te openen, heb je een inkomen nodig; geen bank zal je een rekening geven als er geen geld binnenkomt.

De enige bank die bereid was deze patstelling voor mij te doorbreken, was La Banque Postale, de bank van het postkantoor.
La Banque Postale heeft een spaarrekening, het Livret A, die ik vrijwel zonder voorwaarden kon openen. Het enige dat ik nodig had, waren een identificatie (paspoort) en een justification de domicile (een bewijs van een geldig postadres); hier kwam de Domiciliation CCAS (zie hierboven, bij Postadres) dus goed van pas.
Het Livret A van La Banque Postale is weliswaar slechts een spaarrekening, maar met een normaal rekeningnummer, zodat mensen (werkgevers) geld naar je over kunnen maken, en met een bankpas waarmee je niet in winkels of op internet kunt betalen, maar wel geld kunt opnemen bij alle postkantoren en alle geldautomaten van La Banque Postale.
Hoewel alle banken een Livret A in hun pakket hebben, en dit officieel een rekening is zonder voorwaarden, was La Banque Postale de enige die ‘m ook daadwerkelijk voor me af wilde sluiten; alle andere banken die ik geprobeerd heb, reageerden met een oorverdovende stilte.

Toen ik eenmaal een paar maanden bij Emmaüs werkte, kon ik met mijn justification de domicile et ressources (bewijs van huisvesting en inkomen) van Emmaüs een echte bankrekening openen bij Credit Agricole. Voordeel hiervan is dat ik nu ook in winkels kan betalen met mijn pas, en dat ik in heel Europa kan pinnen en betalen. Misschien was dat ook gelukt bij andere banken, maar CA is een bank die betrokken is bij veel humanitaire projecten, en ook de bank is van Emmaüs, dus ik heb geen andere geprobeerd.
Mijn Livret A heb ik toen ook direct verhuisd van La Banque Postale naar Credit Agricole, zodat ik makkelijk en snel geld kan verplaatsen van mijn spaarrekening (meer rente) naar mijn betaalrekening (makkelijk betalen) en vice versa; het is niet toegestaan meer dan 1 Livret A te hebben.

Update:
Wat ik nog niet wist toen al bovenstaande speelde, maar nu inmiddels wel, is dat in de Franse wet is vastgelegd dat iedereen die in Frankrijk verblijft recht heeft op een bankrekening (droit au compte); nog een regeling om uitsluiting tegen te gaan, en herstel te bevorderen. Om deze reden hebben alle banken in Frankrijk 1 of 2 rekeningen in het pakket met lage tot geen kosten (en enigszins beperkte mogelijkheden). De reden dat ze mij die destijds niet hebben aangeboden, is waarschijnlijk dat ze hier weinig tot niets aan verdienen. Weigert een bank je een dergelijke regeling, of ‘vergeten’ ze je die aan te bieden, speel het dan via de Assistant(e) Social(e), en laat hem of haar refereren aan het wettelijke droit au compte.

Telefoon

Nog iets dat je nodig hebt bij het zoeken naar werk, is een telefoonnummer. Gelukkig kent ook Frankrijk het concept van prepaid bellen.

Ik heb een prepaid kaart gekocht van La Poste Mobile (yep, weer het postkantoor). De initiële investering was 10 euro. Volgens de voorwaarden moet ik tenminste eens in de 3 maanden nieuw beltegoed kopen om mijn nummer te behouden, maar mijn ervaring is dat ik na ruim 4 maanden pas een SMS krijg dat mijn nummer over een paar dagen vrijgegeven wordt, en met het minimum van 5 euro beltegoed, betekent dat dus dat ik voor een euro of 15 per jaar een telefoonnummer heb.

Alle mobiele providers hebben, uiteraard, prepaid diensten. Ik heb ze niet allemaal geprobeerd; ik ken alleen La Poste Mobile voor mezelf en Orange voor Emmaüs. Maar ik weet dat Orange na 3 weken het nummer blokkeert als je geen kopie van je paspoort opstuurt, en dat ik mijn La Poste nummer inmiddels een jaar heb zonder ooit iets geregistreerd te hebben. Dat is misschien niet voor iedereen heel belangrijk, maar voor mij, als iemand die nogal om zijn privacy geeft, is dat een extra reden om blij te zijn met de provider die ik heb.

Als je provider wil dat je je gegevens registreert, volstaat het adres van je Domiciliation CCAS (zie hierboven, bij Postadres).

Internet

Of je nou een laptop meezeult of alleen een smartphone, de hedendaagse zwerver wil af en toe z’n mail checken en het internet op; al is het alleen maar als hulpmiddel in de zoektocht naar werk (zie hierboven, bij Werken).

De meeste toeristenburo’s (Office de Tourisme) hebben tegenwoordig gratis WiFi; soms moet je er naar binnen om het wachtwoord te vragen, maar vaak is het gewoon een open netwerk.
Ook alle MacDonald’s-vestigingen hebben gratis WiFi, maar daar moet je je wel eerst registreren met je e-mailadres.
En meer en meer (grote) supermarkten bieden gratis internet aan aan hun klanten; je tijd is dan wel beperkt tot 1 of 2 uur, maar als het alleen gaat om het checken van je mail of het inloggen op je bankrekening, is dat ruim voldoende.

Elektriciteit

Als je een apparaat hebt waarmee je het internet op kunt, heb je af en toe ook elektriciteit nodig om dat apparaat op te laden.
Ik raad je van harte aan een klein zonnepaneeltje mee te nemen. Dat weegt bijna niks, en kan je behoorlijk uit de brand helpen.
Heb je geen zonnepaneel, en ook geen auto met sigarettenaansteker, ga dan op zoek naar openbare toiletten. Regelmatig, maar niet altijd, vind je daar wel een stopcontact.

Zit je echt omhoog, klop dan aan bij het gemeentehuis (mairie) of het toeristenburo (Office de Tourisme); als je het vriendelijk vraagt, er niet te onverzorgd uitziet (probeer er uit te zien als een toerist, en niet als een zwerver), en ze het niet te druk hebben, vinden die vaak wel een hoekje voor je waar je je mobieltje een half uurtje aan de prik mag leggen.

Bibliotheek

De bibliotheek heeft ook vaak gratis wifi. En als ze geen wifi hebben, hebben ze meestal wel computers waarvan je gratis gebruik kunt maken (in de bibliotheek in het centrum van Auch was vaak de helft van de computers bezet door mijn huisgenoten van de 115). En als je het vriendelijk vraagt, hebben ze over het algemeen ook wel ergens een stopcontact waar je je mobiel of je laptop kunt opladen.

En als je ergens langere tijd verblijft: het lidmaatschap van de bibliotheek is gratis in Frankrijk. Zoals het hoort.

Tip:
Stripboeken zijn perfect om een taal te leren; dankzij de plaatjes kun je meestal het verhaal al volgen, waardoor je de betekenis van de gebruikte onbekende woorden vrij makkelijk kunt raden.
Ik heb zelf een groot deel van mijn Spaans geleerd door gratis toegang tot een Spaanse bibliotheek en Spaanstalige stripboeken. Maar da’s weer een heel ander verhaal…

Vervoer

Openbaar vervoer

Begin er niet aan.

Het openbaar vervoer in Frankrijk is hopeloos. Iedereen in Frankrijk heeft een auto, en dus heeft nooit iemand de moeite genomen om het openbaar vervoer goed te organiseren; er is toch geen vraag naar.

Een uitzondering zou eventueel kunnen zijn wanneer je langere tijd in een grotere stad verblijft; de stadsbussen kunnen je dan wat lopen besparen, als je daar niet van houdt. In sommige steden kun je met een verklaring van de Assistant(e) social(e) een gratis abonnement krijgen als je geen inkomen hebt; geef als reden op dat uitzendbureaus je niet willen inschrijven als je geen vervoer hebt.

Als je een grote afstand moet afleggen, kan het de moeite lonen te kijken of er voor een fatsoenlijke prijs een bus, trein of vliegtuig jouw kant op gaat.
Er zijn een paar maatschappijen die met lange-afstandbussen Frankrijk doorkruisen; deze bussen rijden vaak ‘s nachts, en de kans is groot dat je 1 of 2 keer moet overstappen (waarschijnlijk in een plaats die eigenlijk helemaal niet op je weg ligt). Niet heel comfortabel, maar wel goedkoop.
De trein is iets duurder, maar met een netwerk van TGVs en slaaptreinen ook wat comfortabeler.
En omdat elk departement tenminste 1 vliegveld(je) heeft, kan het vliegtuig ook een optie zijn. Maar het kan ook goed zijn dat het overstappen met het vliegtuig nog een stuk maffer is dan met de bus of de trein. Voorbeeldje: als ik van de Aveyron in het zuiden van Frankrijk naar Parijs wil, doe ik dat voor 9 tientjes in een uurtje; maar als ik naar Haute-Savoie in het oosten wil, kost dat me ruim 200 euro, en doe ik er 2 dagen over, omdat ik 2 keer moet overstappen: de eerste keer in Parijs, en de tweede keer in Manchester (!).

Liften

Mijn ervaring is dat Frankrijk een prima land is om te liften; ik heb hier inmiddels duizenden kilometers liftend afgelegd.

Dezelfde regels gelden als overal met liften: zorg dat je er ‘normaal’ uitziet; je hebt 1-2 seconden de tijd om mensen ervan te overtuigen je toe te laten in hun auto.
(Tuurlijk, moet je helemaal zelf weten. Gaat me ook niks aan. Maar de mensen die altijd klagen over lange wachttijden bij het liften, zijn naar mijn ervaring de mensen die zich langs de weg zetten in vieze kleren, met een petje en een zonnebril op, tattoos die alle kanten op schijnen, en een gezicht dat desinteresse uitstraalt. Tuurlijk, moet je helemaal zelf weten. Maar ik liet je ook staan.)

Covoiturage

Ik heb geen idee hoe dat in het Nederlands heet, eerlijk gezegd. Het is een beetje ‘luxe-liften’: je rijdt mee met iemand die je niet kent, maar je spreekt dat wel van tevoren af, en je deelt mee in de kosten voor de brandstof.

Websites als BlaBlaCar zijn enorm populair in Frankrijk. Ik heb er zelf geen ervaring mee, maar ik ken veel mensen, automobilisten en passagiers, die er erg enthousiast over zijn.

Eigen vervoer

Frankrijk kent geen wegenbelasting. Dat is de reden waarom je op de erven van veel Franse boerderijen oude auto’s ziet wegrotten: als je ‘m niet gebruikt kost-ie ook niks.
De kosten voor het bezit van een auto bestaan dus uit de aanschaf, plus de verzekering, plus de brandstof. Oké, daar komt dan eens in de 2 jaar de Contrôle Technique (APK) nog bij.

Om een auto op je naam te zetten, volstaat het adres van je Domiciliation CCAS (zie hierboven, bij Postadres). Je meldt je hiervoor bij de prefectuur (het bestuur in de hoofdstad) van het departement waar je verblijft; waarschijnlijk kun je ook wel terecht bij een sous-prefectuur, maar dat weet ik niet zeker. De kosten hiervan zijn een paar tientjes.

Het is in Frankrijk niet toegestaan een auto te verkopen zonder Controle Technique, of met een Controle Technique ouder dan 6 maanden. Als iemand toch probeert je zo’n auto aan te smeren, zeg je “Non, merci.“, en loop je weg.

Als je overweegt je auto met Nederlands kenteken mee te nemen, kun je 2 kanten op:

• Je houdt je Nederlandse kenteken. Je moet dan wel een postadres in Nederland aanhouden, en je blijft ook wegenbelasting in Nederland betalen. Dit is dus geen aanrader.
• Je vraagt een Frans kentenken aan. Je moet dan een behoorlijke som aan invoerrechten betalen voor je auto, en ook dit is dus geen aanrader.

Ik raad je aan je auto in Nederland te verkopen, en in Frankrijk een andere aan te schaffen.

Let op: als je nog ingeschreven bent in Nederland, en je rijdt met een auto met buitenlands kenteken op de Nederlandse weg, ben je in Nederland belastingplichtig voor die auto!

Rijbewijs

Europese rijbewijzen zijn geldig in heel Europa. Je kunt dus gewoon rijden, een auto huren, of werk zoeken als chauffeur met je Nederlandse rijbewijs.

Echter, het Nederlandse rijbewijs verloopt iedere 10 jaar. En als je niet meer in Nederland ingeschreven staat, kun je het niet meer in Nederland verlengen.

Gelukkig kun je je Nederlandse rijbewijs kosteloos omruilen voor een Frans rijbewijs. Meld je bij de prefectuur of sous-prefectuur voor meer informatie, of vraag je assistant(e) social(e) om hulp. Houd er wel rekening mee dat deze procedure enige maanden kan duren; start de aanvraag dus ruim voordat je Nederlandse rijbewijs verloopt.
Je hoeft hier niet de Franse nationaliteit voor te hebben, maar wel een Frans postadres.

Het Franse rijbewijs is 15 jaar geldig, en is uiteraard ook geldig in heel Europa.

Kleding

Tja, kleding.
Zo triviaal, maar toch: je bent in een vreemd land, er vallen gaten in de kleren die je hebt, je wilt niet in je blote kont over straat, maar het beetje geld dat je hebt, heb je nodig om te eten; wat nu?

Als je werkt, of 1 of 2 nachten overnacht, bij Emmaüs (zie hierboven, onder Werken), mag je over het algemeen wel wat kleren uitzoeken in de winkel. Als dit je niet aangeboden wordt, vraag het dan aan een compagnon (iemand die bij Emmaüs woont en werkt); de compagnons zijn vaak zelf ook in jouw situatie geweest, en de kans is groot dat ze je meenemen naar de winkel, ook als de regels van de Emmaüs-vestiging in kwestie dat eigenlijk niet toestaan.
Als je niet verblijft op een Emmaüs-vestiging, kun je altijd nog in de winkel een nieuwe outfit uitzoeken voor een paar euro.

Als er geen Emmaüs-vestiging in de buurt is, ga dan op zoek naar het Rode Kruis (‘Croix Rouge‘), het Secours Catholique, of het Secours Populaire; deze drie organisaties kunnen je alledrie (gratis) aan nieuwe (tweedehands) kleren helpen. Je kunt er trouwens ook vaak een lunch, of anders in ieder geval een kop koffie en advies, vinden.

Mochten al deze organisaties je wantrouwend aankijken (zeer onwaarschijnlijk), wend je dan tot de Assistant(e) social(e); hij of zij kan een verzoek schrijven dat door deze organisaties klakkeloos geaccepteerd wordt. Dat geldt trouwens ook als je niet te eten hebt.

Verkiezingen

Als Europeaan in Frankrijk heb je recht om mee te doen aan de Europese en de lokale verkiezingen; voor departementale en nationale verkiezingen moet je de Franse nationaliteit hebben.

Meld je bij het gemeentehuis (la mairie) van de plaats waar je je postadres hebt, met je paspoort/identiteitskaart en je Justificatif de domicile (zie bij Postadres hierboven), en geef aan dat je ingeschreven wilt worden op de listes électorales. Als er verkiezingen aankomen waaraan je wilt deelnemen, zorg dan dat je je tenminste 6 weken van tevoren inschrijft.

Zolang je niet verhuist, hoef je je niet opnieuw in te schrijven; je wordt dan automatisch uitgenodigd voor alle verkiezingen waaraan je mag deelnemen. Als je verhuist, moet je je opnieuw inschrijven op de lijsten, in de gemeente waar je dan bent ingeschreven.

Als je je in Frankrijk inschrijft om deel te nemen aan de Europese verkiezingen, verlies je uiteraard automatisch het recht om aan die verkiezingen mee te doen in je land van oorsprong.

Naturalisatie

Op een gegeven moment voel je je misschien zo thuis in Frankrijk, dat je de Franse nationaliteit wilt aannemen. Je moet dan met een paar dingen rekening houden.

• Als je de Franse nationaliteit aanneemt, verlies je automatisch de Nederlandse nationaliteit. Een dubbele nationaliteit is niet mogelijk.
• Je moet meerderjarig zijn (18 jaar of ouder).
• Je moet tenminste 5 jaar legaal in Frankrijk verblijven, en Frankrijk moet je enige of belangrijkste land van verblijf zijn.
• Je moet professioneel geïnstalleerd zijn in Frankrijk. Dat betekent dat je niet alleen werk in Frankrijk moet hebben op het moment van de aanvraag, maar dat je ook een geschiedenis van werken in Frankrijk moet kunnen aantonen (het is hierbij niet van belang of het gaat om contracten voor bepaalde of voor onbepaalde tijd).
• Je moet voldoende geïntegreerd zijn in de Franse samenleving en cultuur. De precieze vereisten hiervoor worden beschreven in Le livret du citoyen.
• Je moet de Franse taal voldoende beheersen. Er zijn verschillende organisaties die hiervoor een certificaat kunnen afgeven; informeer bij de prefectuur.
• Je mag nooit veroordeeld zijn tot een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van meer dan 6 maanden (ook niet in Nederland of elders).

De officiële lijst is uitgebreider, en er kunnen uitzonderingen zijn op sommige regels, bijvoorbeeld als je de Franse nationaliteit verkrijgt door te trouwen, of als je ouder bent dan 60. Informeer bij de prefectuur naar de regels in jouw specifieke situatie.

En verder

Ik denk dat ik nu de belangrijkste zaken behandeld heb. De rest moet je wel op eigen houtje uit kunnen vinden; je bent niet begonnen aan een zwervend bestaan om in een gespreid bedje terecht te komen.

Mocht ik toch nog belangrijke dingen vergeten zijn, laat het me dan weten.